Publiczna Szkoła Podstawowa w Czarnej im. Stefana Czarnieckiego
Tu jesteś >> Strona Główna >> O Szkole >> Patron Szkoły
Dziś jest piątek , 29 marca 2024 rok.
Patron Szkoły





Stefan Czarnecki herbu Łodzia (ur. ok. 1599 , zm. 16 lutego 1665 ) – polski dowódca wojskowy, m.in. kasztelan kijowski i hetman polny koronny.

szkoła
Łodzia-herb Ćzarnieckich



Pochodzenie

Urodził się w Czarncy koło Włoszczowy, pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej, która miała stosunkowo niewiele dóbr dziedzicznych. Większość dzierżawionych przez nią ziem stanowiły królewszczyzny. Jego ojciec Krzysztof Czarniecki ożeniony z Krystyną Rzeszowską miał dziesięciu synów, nie był w stanie wszystkim zapewnić majątku i kariery. Dlatego czterech jego synów, m.in. Stefan, trafiło do zawodowej służby wojskowej (do lisowczyków).


Początki kariery wojskowej

W wojsku polskim Czarniecki służył najprawdopodobniej od 1621. Zapewne brał udział
w wojnie z Turcją w tymże roku, prawdopodobnie brał udział w bitwie pod Chocimiem, potem w odpieraniu najazdów tatarskich w kolejnych latach. Później walczył pod komendą Stanisława Koniecpolskiego w czasie kampanii pruskiej 1626-1629 w czasie wojny polsko-szwedzkiej 1626-1629.



Powstanie Bohdana Chmielnickiego

Popularność zapewnił mu udział w walkach z Bohdanem Chmielnickim w czasie powstania kozackiego (1648-1655). Podczas bitwy nad Żółtymi Wodami w 1648 dostał się do niewoli tatarskiej. Według niektórych informacji został wywieziony na Krym. Według innych danych niedługo po bitwie zbiegł z niewoli tatarskiej do twierdzy Kudak, po kapitulacji której stał się jeńcem kozackim. Uciekł z niewoli, jednak został powtórnie ujęty. po zawarciu ugody zborowskiej został wykupiony z niewoli. Rok ten był początkiem jego szybkiej kariery wojskowej, którą w pewnej mierze zawdzięczał poparciu hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego (Czarniecki był najprawdopodobniej świadkiem ostatnich chwil syna hetmana – Stefana po bitwie). Jako pułkownik i porucznik chorągwi hetmańskiej którego przekonał na naradzie wojennej w Sokalu w 1651 do przerzucenia sił polskich pod Beresteczko. Jakkolwiek udział Czarnieckiego nie był decydujący dla jej wyniku, to jednak wykazał on tam dowody odwagi, walcząc na prawym skrzydle polskim. W 1652 na czele chorągwi kozackiej i husarskiej brał udział pod dowództwem hetmana Kalinowskiego w bitwie pod Batohem, zakończonej wymordowaniem 5 tys. polskich jeńców przez ordę nohajską w zamian za odszkodowanie wypłacone Tatarom przez Bohdana Chmielnickiego za nieodprowadzenie ich w jasyr. Czarniecki przeżył ukryty w słomie, ale wydarzenie to napełniło go chęcią zemsty.


Wojna ze Szwecja tzw. potop

W czasie potopu szwedzkiego (1655-1660) początkowo dowodził obroną Krakowa.
W czasie oblężenia został ranny w policzek. Obronę prowadził aktywnie, nękając Szwedów wycieczkami. Nakładał kontrybucje na mieszczan krakowskich. Wobec braku posiłków skapitulował. Rozważał przejście na stronę Karola Gustawa, ale za namową królowej Ludwiki Marii Gonzagi, pozostał wierny Janowi Kazimierzowi. Z Krakowa wyszedł z wojskiem na warunkach honorowych. Czarniecki przybył do Głogówka, gdzie schronił się król, i doradzał mu ogłoszenie wojny wszystkich stanów, mając wiadomości o atakach na małe oddziały szwedzkie wywołanych przez grabieże i kontrybucje. Po powrocie króla ze Śląska objął dowództwo niezależnej dywizji i mianowany został regimentarzem Wraz ze starostą spiskim Jerzym Lubomirskim dowodził 1 lutego dywizja Czarnieckiego przekroczyła skutą lodem Wisłę, z marszu zajęła Sandomierz i ruszyła dalej na Puławy. 18 lutego Czarniecki poniósł porażkę pod Gołębiem. Bitwa spowodowała zmianę taktyki Czarnieckiego, który powrócił do prowadzenia wojny partyzanckiej (tzw. wojna szarpana), dzięki czemu nie przyjmując otwartej bitwy – stale nękał siły wroga. Do walki włączył też oddziały chłopskie, wydając uniwersały i grożąc szlachcie, która by się temu sprzeciwiała.


Bitwa pod Kozienicami rozegrała się 6 kwietnia 1656 w starorzeczu Wisły w pobliżu miasta Kozienice pomiędzy wojskami Stefana Czarnieckiego a ariergardą wojsk margrabiego Fryderyka Badeńskiego i był to wstęp do bitwy pod Warką.

6 kwietnia oddziały Czarnieckiego dotarły do Zwolenia, gdzie dowiedział się on o odwrocie Fryderyka Badeńskiego, spieszącemu pierwotnie na pomoc Karolowi Gustawowi, uwięzionemu w obozie w widłach Sanu i Wisły. Czarniecki natychmiast podjął decyzję
o pościgu i pod Kozienicami uderzył na szwedzką ariergardę złożoną z 240 rajtarów i dragonów pod dowództwem Tornskjölda. Na wieść o rozbiciu straży tylnej margrabia przyśpieszył odwrót i w nocy z 6 na 7 kwietnia dotarł do Warki, gdzie dołączył do niego oddział Rittera, ciągnący z Radomia z kilkuset wozami pełnymi wojennych łupów. Całą noc trwało przeprawianie wozów przez Pilicę, aż w końcu rankiem Szwedzi zniszczyli mosty, a sam margrabia ruszył do Warszawy.
W międzyczasie do Czarnieckiego dołączyła w Kozienicach chorągiew Jerzego Lubomirskiego i w nocy jego oddziały ruszyły pod Warkę, gdzie dotarły o świcie 7 kwietnia.

Bitwa pod Kozienicami została opisania przez Henryka Sienkiewicza w powieści Potop.


Bitwa pod Warką miała miejsce 7 kwietnia 1656 roku. Rozegrała się na terenie ograniczonym od wschodu i północy lasem, od zachodu strumykiem w niewielkim jarze, od południa wsią Piaseczno (wieś oddalona o ok. 4 km na północ od Warki). Była pierwszą zwycięską bitwą odniesioną w polu w czasie potopu szwedzkiego.

szkoła
Franciszek Szmuglewicz, Stefan Czarniecki w Bitwie pod Warką



Kolejne ważne bitwy i kampanie z czasów potopu, w których uczestniczył Stefan Czarniecki:

Bitwa pod Czarnym Ostrowem – miała miejsce 20 lipca 1657. Armia koronna pod wodzą hetmanów koronnych wielkiego Stanisława Rewery Potockiego i polnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego w połączeniu z armią polsko-litewsko-tatarską Stefana Czarnieckiego zmusiła do kapitulacji wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego- sojusznika króla szwedzkiego Karola Gustawa.


W latach 1658-1659 dowodził oddziałami polskimi w wyprawie armii sojuszniczej (brandenbursko-polsko-habsburskiej) do Danii przeciw wojskom szwedzkim Karola X Gustawa. Jego największymi osiągnięciami było zdobycie szturmem twierdzy Koldyngi
i przeprawa jazdy na wyspę Als.



23 lutego 1660 roku umarł król Karol X Gustaw, a 3 maja zawarto pokój w Oliwie kończący wojnę ze Szwecją.


Wojna z Rosją Nie jest to jednak koniec wojen Rzeczypospolitej z sąsiadami. W latach 1654 – 1667 trwa konflikt z Rosją.


Bitwy, w których wziął udział Czarniecki:


Bitwa pod Połonką – starcie zbrojne, które miało miejsce 28 czerwca 1660 podczas wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667. W bitwie tej wojska Rzeczypospolitej pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Pawła Jana Sapiehy i wojewody ruskiego Stefana Czarnieckiego pokonały wojska rosyjskie dowodzone przez Iwana Chowańskiego. Zwycięstwo spowodowało przerwanie rosyjskiego oblężenia twierdzy w Lachowiczach i wyzwolenie ziem litewskich po górny Dniepr na wschodzie i Dźwinę na północy. Bitwa nad rzeką Basią rozegrała się dnia nad rzeką Basią w rejonie Mohylewa, pomiędzy wojskami Rzeczypospolitej a rosyjskimi i wspierającymi ich Kozakami oraz Tatarami. Wynik bitwy był nierozstrzygnięty.


Bitwa pod Stawiszczami – de facto oblężenie miasteczka Stawiszcze przez oddziały koronne Stefana Czarnieckiego. Oblężenie Stawiszczy było jednym z epizodów wyprawy wojewody kijowskiego Stefana Czarnieckiego na zbuntowaną prawobrzeżną Ukrainę w latach w 1664/65. W lecie 1664 roku miasto Stawiszcze niedaleko Kijowa zbuntowało się przeciwko władzy Rzeczypospolitej. Po długim, 4-miesięcznym oblężeniu, mieszkańcy Stawiszczy poddali miasteczko Polakom na skutek głodu i wyniszczenia załogi, pod koniec października 1664 roku. Po zdobyciu murów miasta, dowódcy kozaccy zostali zaaresztowani i straceni, a samo miasto musiało zapłacić odszkodowanie wojskom Czarnieckiego.


Jednakże kilka miesięcy później, w 1665, Stawiszcze ponownie się zbuntowało. Wówczas Stefan Czarniecki wraz ze swoją dywizją zdobył miasto ponownie, tym razem już nakazał wymordować wszystkich mieszkańców i całe miasto spalić.

2 stycznia 1665 roku Czarniecki przyjął buławę polną koronną. Zmarł w czasie podróży do Lwowa 16 lutego 1665 roku w Sokołówce na Ukrainie od postrzału otrzymanego podczas tłumienia buntu w Stawiszczu.

Po wielkich uroczystościach pogrzebowych w Warszawie hetman pochowany został w rodzinnej wsi Czarnca koło Włoszczowy w kościele ufundowanym przez siebie samego.


Legenda
To była niedziela 15 lutego 1665 roku. Umierającego Hetmana złożono w noszach i na jego prośbę zabrano w podróż do Lwowa. Dookoła zimowa pora, wiatr sypał śnieg w zaspy. Nawet dziki zwierz nie wyszedłby ze swojej nory. Po drodze cały orszak zatrzymał się na noc w małej chałupie w Sokołówce. Wielkiego Hetmana ułożono w środku izby, natomiast dookoła niego czuwali jego bliscy. Na prośbę bohatera wprowadzono do izby jego najwierniejszego towarzysza – białego rumaka Taranta. Koń schylił łeb nad konającym panem, tak jakby rozumiał co się ma wydarzyć. Podawano mu owies – on nie chciał jeść, dawano wody – on bił nogami w ziemię. Po spowiedzi Hetman zasnął. Poniedziałkowym rankiem już się nie obudził. Wkrótce po śmierci Hetmana skonał jego wierny rumak, towarzysz wielu zwycięskich wypraw.

Ludzie z Czarncy powiadają, że co roku, 16 lutego, słychać na okolicznych łąkach galop konia, który nadal czuwa nad swoim panem.


szkoła
Leopold Löffler, Śmierć Stefana Czarnieckiego, 1860



Cytaty:
Stefan Czarniecki mawiał o sobie: „ Ja nie z soli ani roli, ale z tego co mnie boli wyrosłem”, co oznaczało, że zaszczyty, do których doszedł, nie pochodziły z dzierżawy kopalni soli ani wielkich majątków, lecz służby wojskowej, w której odniósł rany.


Ciekawostki:
W znacznej mierze swemu koniowi Tarantowi zawdzięczał hetman Stefan Czarniecki sławę niezwykle ruchliwego kawalerzysty. Jak głosi legenda, dosiadając Taranta, miał Czarniecki przeprawić się wpław przez cieśninę oddzielającą duńską wyspę Als od Półwyspu Jutlandzkiego, kiedy polsko-brandenburskie wojska walczyły ze Szwedami. Wydarzenie to zostało upamiętnione w Mazurku Dąbrowskiego. Jak wynika z pamiętników Jakuba Łosia, wojsko naprawdę przeprawiło się na łodziach, ciągnąc za sobą zmarznięte konie. Inna legenda mówi, że gdy hetman umierał w Sokołówce na Ukrainie, do jego łoża przyprowadzono Taranta, aby pożegnał się ze swym panem.


szkoła
Hetman Stefan Czarniecki na Tarancie



Stefan Czarniecki w hymnie narodowym

Tekst polskiego hymnu narodowego wspomina jego nazwisko

Jak Czarniecki do Poznania
po szwedzkim zaborze,
dla ojczyzny ratowania
wrócim się przez morze.

W wersji oryginalnej zwrotka ta brzmiała

Jak Czarnecki do Poznania
wracał się przez morze
dla ojczyzny ratowania
po Szwedzkim rozbiorze.








<< Powrót
Copyright by PSP Czarna 2013

Poprawny CSS! Valid HTML 4.01 Transitional